معلقات به مشهورترین و نفیس ترین قصائد شاعران عرب در دوره ی جاهلی گفته می شود. در معلقات اختلاف روایات فراوانی به چشم می خورد. این جستار در پی واکاوی اختلاف روایات در زمینه معلقات عشر است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است .که راویان مشهور معلّقات گاه در یک یا دو حرکت از حروف یک کلمه با هم اختلاف نظر داشته اند. به طوری که یکی از راویان حرفی را به کسر و دیگری به ضم روایت کرده است. گاه نیز اختلافاتی در حرف یا حروف یک کلمه نیز مشاهده شده است، که باعث دگرگونی معنا و مفهوم یک بیت گردیده است. امّا اختلافات تنها به حرکت و حرف محدود نمی گردد. بلکه در دایره ای وسیع تر و در قالب ترکیبات وصفی و اضافی نیز رویت شده است. همچنین اختلاف به فعل ها، اسم ها و حتی جمله ها و شبه جمله ها نیز سرایت کرده است ، و منجر به تغییر معنای بیت و متبادر شدن چند معنا از یک بیت گردیده است. مکتوب نشدن نقل شفاهی معلقات باعث بروز بسیاری از اختلاف روایت ها گردیده ولی با این وجود نمی توان این را دلیلی بر رد کلیه این اشعار و یا انتحال آن دانست.

 رثا یکی از اغراض شعری مرتبط با نفس انسانی و از صادق ترین آنها در بیان غم و اندوه بشمار می رود. که ازدوره جاهلی تا به امروز نقشی پر رنگ بر صفحه شعر شاعران داشته است. یکی از شاعرانی که بخش مهمی از دیوان خود را به این غرض شعری اختصاص داده، احمد شوقی شاعر بزرگ مصر است که رثای وی را می توان به دو دسته تقسیم نمود؛ نوع اول، رثای شهرها و نوع دوم رثای شخصیت ها.
و ما در این پایان نامه که اکنون در دستان شماست و بر روش تحلیلی – نقدی بنا گردیده شده به بررسی نوع دوم از رثای این شاعر که حاوی ( رثای شخصیتهای سیاسی، ادبی، خانوادگی، هنری و .....) است می پردازیم. فلذا پایان نامه موجود را بر حسب محتوا به چهار فصل و نتایج و خلاصه ایی به زبان فارسی تقسیم بندی کردیم و در انتهای آن نیز به این نتیجه رسیدیم که احمد شوقی در مرثیه های خود از متنبی و ابو العلاء بخصوص در دو باب حکمت و فلسفه بیش از سایر شاعران گذشته تاثیر پذیرفته است. همچنین مرثیه های وی را می توان بازتابی از وقایع زندگی فرد در گذشته برشمرد. ولی با این وجود این مرثیه ها فاقد عاطفه و احساس حقیقی هستند به همین سبب وی برای جبران این ضعف بیشتر به حکمت و فلسفه روی می آورد. کما اینکه این مرثیه ها نماینگر تفکرات و اندیشه های این شاعر در مورد بسیاری از قضایا ، همچون مرگ و زندگی می باشد.

 محمد مهدی جواهری از مشهورترین شاعران معاصر عراقی است که در طول عمر با جامعه خود پیوند عمیقی برقرار ساخته، سروده های بسیاری در نقد مسائل سیاسی و اجتماعی از خود به یادگار گذاشته است. جامعه عراق در دوره جواهری از مشکلات و گرفتاری های بسیاری از جمله فقر، بی عدالتی، اختلاف طبقاتی، نبود آزادی های سیاسی، عدم استقلال و وابستگی به ابر قدرت ها رنج می برد. این امر سبب شده بود بسیاری از مردم از داشتن حتی زندگی عادی محروم باشند.
جواهری به عنوان یک ناقد اجتماعی بخوبی می دانست که بسیاری از این مشکلات و گرفتاری ها از جمله اختلاف شدید طبقاتی برخاسته از اصول سیاسی حاکم بر جامعه عراق است که از سوی استعمارگران بر این ملت تحمیل شده است؛ سیاستی که مشکلات متعدد دیگری از جمله فقر، بینوایی و محرومیت توده عظیمی از مردم را به دنبال داشته است.
اسلوب سخریه ویا بکار گیری روش نقد گزنده در نزد جواهری در شکل جدید خود با سخریه های پیشین برخی از شاعران تفاوت دارد. سخریه جواهری بیشتر شبیه به نقد اجتماعی است. جواهری از سخریه های فردی ویا هجای کاریکاتوری پرهیز می کند .بیشتر به نقد وضعیت سیاسی اجتماعی و اقتصادی وحتی دینی می پردازد. قصیده ی طرطرای این شاعر که گویای بی نظمی و بی عدالتی در جامعه آن روز کشور عراق است بهترین شاهد بر سخریه این شاعر طنز گو و نقد سراست.
پژوهش کنونی از چهار فصل مرتبط بهم و یک نتیجه گیری تشکیل شده است.

 محمد مهدی جواهری از مشهورترین شاعران معاصر عراقی است که در طول عمر با جامعه خود پیوند عمیقی برقرار ساخته، سروده های بسیاری در نقد مسائل سیاسی و اجتماعی از خود به یادگار گذاشته است. جامعه عراق در دوره جواهری از مشکلات و گرفتاری های بسیاری از جمله فقر، بی عدالتی، اختلاف طبقاتی، نبود آزادی های سیاسی، عدم استقلال و وابستگی به ابر قدرت ها رنج می برد. این امر سبب شده بود بسیاری از مردم از داشتن حتی زندگی عادی محروم باشند.
جواهری به عنوان یک ناقد اجتماعی بخوبی می دانست که بسیاری از این مشکلات و گرفتاری ها از جمله اختلاف شدید طبقاتی برخاسته از اصول سیاسی حاکم بر جامعه عراق است که از سوی استعمارگران بر این ملت تحمیل شده است؛ سیاستی که مشکلات متعدد دیگری از جمله فقر، بینوایی و محرومیت توده عظیمی از مردم را به دنبال داشته است.
اسلوب سخریه ویا بکار گیری روش نقد گزنده در نزد جواهری در شکل جدید خود با سخریه های پیشین برخی از شاعران تفاوت دارد. سخریه جواهری بیشتر شبیه به نقد اجتماعی است. جواهری از سخریه های فردی ویا هجای کاریکاتوری پرهیز می کند .بیشتر به نقد وضعیت سیاسی اجتماعی و اقتصادی وحتی دینی می پردازد. قصیده ی طرطرای این شاعر که گویای بی نظمی و بی عدالتی در جامعه آن روز کشور عراق است بهترین شاهد بر سخریه این شاعر طنز گو و نقد سراست.
پژوهش کنونی از چهار فصل مرتبط بهم و یک نتیجه گیری تشکیل شده است.

مقامات در اصطلاح ادبی، نوعی خاصی از داستان های کوتاه است با نثری مسجع که برای نخستین بار در قرن چهارم هجری به ابتکار بدیع الزمان همدانی در ادبیات عرب پدیدار شده است و معروف ترین مقامه نویس عربی حریری می باشد که مقامه نویسان زیادی از وی پیروی نمودند از جمله ی آنها ناصیف یازجی(1214ـ 1287هـ ق) ادیب لبنانی است. ناصیف یازجی در زمینه ی صرف و نحو، بلاغت، منطق، طب و موسیقی از خود آثار ارزنده ای بجای گذاشت. مقامات« مجمع البحرین» او اثری در خور توجه است که دارای شصت مقامه به شیـوه ی مقامات حریری است و این مقامات مجموعه ی لغـوی و با ارزشی است که در بر دارنده ی حوادث تاریخی و تفاصیل دقیقی راجع به آداب و رسوم عرب ها در زندگی و منش و جنگ ها و افتخارات آنهاست و از نمایش واقعیات اجتماعی معاصرش به کلی خالی است و صرفاً هدف تعلیمی دارد.
این تحقیق ترجمه ی مقامات شانزدهم تا سی ام«مقامات ناصیف الیازجی»همراه با توضیحات است.
 

زبان فارسی و عربی از دیرباز با یکدیگر ارتباط و تاثیر متقابل داشته اند . پس از اسلام ، در پی هم آمیختگی اندیشه و دانش اقوام گوناگون ، فرهنگی پربار در جغرافیای سیاسی و اجتماعی اسلام پدید آمد .
از سوی دیگر، سیراب شدن این فرهنگ و تمدن از آبشخور پربار قرآن و حدیث، بیش از پیش بر ارزشمندی آن افزود . پس از گسترش سرزمین های اسلامی در ایران، اثرگذاری و اثر پذیری دو زبان و فرهنگ عربی و فارسی از یکدیگر فزونی یافت . به گونه ای که بسیاری از مضامین شاعران و ادیبان هر کدام از این دو زبان را می توان در آثار ادیبان دیگری یافت .
این پژوهش بر آن است تا به بررسی تطبیقی یک نمونه از این تاثیر پذیری که همان همسانی دیدگاه متنبی و ناصرخسرو ، دو شاعر بزرگ ادب عربی و فارسی در زمینه ی حکمت است ، بپردازد . چرا که نام و آوازه ی متنبی، و نیز حکمت والای او ، سبب شده بود تا مضامین شعری و اندیشه های این شاعر بزرگ ، در آثار شاعران فارسی زبان همچون ناصرخسرو راه یابد . این دو شاعر نامدار پیرامون دنیا،زندگی و مرگ ،دانش و خرد ودیگر زمینه ها اشعاری زیبا و حکمت آمیز سروده اند . هر دو به دیده ی بدبینی و نکوهش به دنیا و روزگار می نگرند . زندگی شرافتمندانه را می پسندند و به مرگ با عزت می اندیشند. زیراکه هیچ کس را از مرگ گریزی نیست. آدمی باید همواره در پی دانش و خرد باشدو از بی خردان دوری کند. اما افسوس که فرومایگان بر مردم فرمان می رانند و مردم همچون ستوران در خواب غفلتند.
با این همه باید توجه داشت که همسانی و همگونی دیدگاه شاعری چون ناصر خسرو با اندیشه های متنبی ،تنهااز راه تقلید نیست. زیرا که بهره مندی ادیبان مسلمان از منابعی یکسان چون قرآن، حدیث ، فرهنگ زمان خویش ورنج ها و سختی های روزگار سبب شده بود تا بسیاری از اندیشه های آنان به هم نزدیک باشد.
 

 محمدرضا شفیعی کدکنی و عبدالوهاب البیاتی دوتن از شاعران پرآوازه ی ادبیات معاصر فارسی و عربی و از پرچمداران مکتب ادبی رمانتیسم هستند. این دوشاعرکه موقعیت سیاسی و اجتماعی جامعه ی وقت خود را به خوبی درک کرده و شرایط تقریباً یکسانی را پشت سرگذاشته اند، مضامین مشترکی را در سروده های خویش رقم زده، به یادآوری خاطرات گذشته ی خویش پرداخته و فضایی سرشار از دلتنگی و اندوه موسوم به نوستالژی را به تصویر کشیده اند.
نوستالژی یا دلتنگی برای گذشته، حالتی روحی- روانی است که به صورت غیرارادی و ناخودآگاه، در فرد ظاهر شده و به یک اندیشه تبدیل می شود. در عرصه ی ادبیات، این حالت برای شاعر یا نویسنده ای رخ می دهد که به دنبال انگیزه های فردی یا اوضاع سیاسی- اجتماعی جامعه ی خود، به نوعی احساس تنفر و دلزدگی از اکنون دچار شده و اندیشه و آرزوی بازگشت به گذشته و خاطرات شیرین اش را در سر می پروراند.
در این پژوهش، نگارنده برآن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر سروده های دو شاعر،
چگونگی نمود مضامین مشترک در اشعار ایشان را مورد ارزیابی قرار دهد.

اصیبَ الادب العربیُ طیله القرون الطویله بجمود فی الاغراض والمعانی ولکن عندما بدا العصر العباسی بدات معه ثوره علمیه لم یسبق لها مثیل فی تاریخ الادب العربی. فانبری شعراء فی هذا العصر یواکبون هذه الثوره العلمیه محاولین إدخال ثمراتها فی شعرهم وکانت هذه خطوهً مبارکه نحو ازدهار الادب العربی لکن سرعان ما رجعت العقلیه العربیه القدیمه فسیطرت علی قرائح الشعراء ومع هذا هناک شعراء استثمروا انتشار العلم والمعرفه لیثروا به شعرهم ومن اهم هولاء ابوتمام الطائی وابن الرومی. هذان الشاعران تاقلَما مع البیئه الجدیده فقالا الشعر علی الطریقتین القدیمه والمولده فی ذلک العصر؛ وإن کانا اقرب الی القدیم منه الی الجدید.
وقد تاثّرت شاعریّتهما بالظروف التی عاشاها. ومن ابرز تاثیرات البیئه علی شعرهما هو کثره المدیح. وتجدر الإشاره الی انّ شعر الشاعرین کان مفعماً بالثقافات والعقلیات السائده آنذاک ولفهم بعض شعرهما ولاسیما ابی تمام الطائی یحتاج الی معرفه بعض العلوم کعلم الکلام والمنطق، وکذلک شعر الشاعرین کان فیه الکثیر من المحسنات البدیعیه.
ومن اجل هذا نری انّ الموسیقی الشعریه فسدت فی شعرهما وقد اخرج الشاعران الشعر العربی من الحاله الامّیه والفطریه التی کان علیها الشعراء فی العصور السابقه وبهذا قد فتحا صفحه جدیده فی الادب العربی.
وقد اتّسمَ شعر ابی تمام الطائی بالایجاز الذی کان شبیهاً بالرمز بینما کانت الإطاله السمه البارزه فی شعر ابن الرومی. وشعر الاول منهما اتّسم بالصعوبه والثانی بالسهوله والطبعیه. وشعر ابن الرومی کان اکثر تاثّراً بالبیئه التی عاشها الشاعران فظهر شعره مرآهً لمجتمعه تبدو فیه ملامحه اکثر من شعر ابی تمام الذی سخّر ثلثی دیوانِ شعره للمدیح.
جلب الشاعران اهتمام اکثر الباحثین والناقدین المعاصرین فکتبوا کثیراً عن الشاعرین وشعرهما الکثیر من الکتب وهذا دلیل علی عبقریه الشاعرین وغورهما علی لطیف المعانی.
 

کلید واژه ها: تاریخ ادبیات عرب، عصر عباسی، دوره شکوفایی، زندگی اجتماعی، فرهنگ پذیری
چکیده

خلافت عباسیان به سومین خلافت اسلامی اطلاق می شود که توسط نوادگان عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر(ص) که از بنی هاشم بود در سال 750م تاسیس شد. حکومت عباسی در بغداد در سال 1258م پس از یورش مغولان به پایان رسید. سپس توسط بازماندگان این دودمان حکومت مذکور به قاهره منتقل شد وبالاخره در سال 1519م پس از فتح شام ومصر توسط ارتش عثمانی سلسله عباسیان منقرض گردید.
بیشتر تاریخ نویسان معتقدند که دوره تاریخی عباسیان، از مهمترین دوران تاریخ اسلام به شمار می آید، زیرا در این دوره جهان اسلام به شکوفایی عظیمی رسید.
البته این پیشرفت وترقی را باید مدیون ملتهایی همچون هندوها، یونانیان و به ویژه ایرانیان دانست که توانستند تحولات چشمگیری در زمینه های مختلف علوم بوجود آورند.
از سوی دیگر تشویق و هواداری حاکمان آن وقت از شاعران، ادیبان، مولفان ونویسندگان سبب این شد، تا بسیاری از تالیفات ملتهای دیگر به زبان عربی – زبان رسمی حکومت آن زمان – ترجمه شود، تا همچنان پیشرفت علمی سیر صعودی خود را در پیش گیرد.
در زمینه فرهنگ پذیری، ازدواج های سببی اعراب با ایرانیان، ترکها و یونانیان اثر بزرگی را در زندگی اجتماعی عباسیان برجای گذاشت. جایی که این امرحتی بر حاکمان وبزرگان حکومت آن زمان تاثیر گذاشته ومنجر به تقلید آن زمامداران از عادتها ورسوم مختلف این اقوام گردید. مناسبتهایی همچون اعیاد نوروز و مهرگان ایرانیان، ازجمله این عادتها ورسوم بود.
وهمین امر سبب شد، پایان نامه خود را با این موضوع انتخاب نمایم وکار خود را در زمینه تحقیق دنبال کنم. وبا این کار شاید توانسته باشم خدمتی به هموطنان عزیز به ویژه اساتید محترم ودانشجویان گرامی دانشگاه خودم انجام داده باشم.