آدرس ایمیل:

مرتبة علمی: دانشیار

نام و نام خانوادگی استاد: قاسم بستانی

نیمسال تحصیلی: اول 98-99

گروه: علوم قرآن و حدیث

دانشکده: الهیات و معارف اسلامی

تعداد واحد: 2

نام درس: احادیث موضوعه

 دورة تحصیلی: دکتری

جایگاه درس در برنامة درسی دوره: درس احادیث موضوعه زیر مجموعه مباحث علم حدیث و نقد حدیث و از یکی دروس مهم و متمایز دوره است؛ زیرا به طور مستقل به بررسی یکی از خطرناکترین و مهمترین آسیب های وارد بر حدیث، یعنی حدیث جعلی می‌پردازد. هر چند به طور پراکنده بدین پدیده و مصادیق آن در دیگر دروس این دوره اشاراتی می‌شود.

هدف کلی: آشنایی حدیث موضوع و علل و اسباب و نتایج آن و درک اهمیت آن ، دستیابی بر توانایی نقد حدیث از حیث متن و سند و دستیابی بر ملکه تشخیص حدیث موضوع از غیر آن و امکان پیرایش میراث حدیثی از احادیث ساختگی

اهداف یادگیری:

1. آشنایی با پدیده وضع و جعل حدیث
2. درک اهمیت بررسی احادیث و تمییز احادیث ساختگی
3. فهم دقیقتر تاریخ حدیث و آسیب هایی که متوجه آن شده است
4. امکان تجزیه و تحلیل و نقد و بررسی احادیث از حیث سند و متن
5. قادر ساختن دانشجو به تحقیق و پژوهش مستقل در شناخت احادیث ساختگی
6. آشنایی با روشها و معیارهای شناخت حدیث ساختگی
7. آشنایی با منابع و مآخذ مرتبط

رفتار ورودی:

این درس، هر چند درس مستقلی می‌تواند باشد، اما زیر مجموعه دروس علم حدیث و مباحث آن است. لذا آشنایی به دروس و مباحث زیر ضروری است:

1- تاریخ علم حدیث

2- فقه و نقد حدیث

3- علم رجال

4- درایه الحدیث

5- توانمندی در استفاده از ورد، اینترنت و نرم افزارهای مرتبط

مواد و امکانات آموزشی:

برای این درس از امکانات کلاس درس و نیز پروژکتور و کامپیوتر برای استفاده یا تدریس نرم افزارهای مربوط یا تدریس یا ارائه درس یا سمینار استفاده می شود.

روش تدریس:

تدریس این درس، به روش سخنرانی و کنفرانسی بوده و در پایان درس، درصورت وجود پرسش، پاسخ داده می‌شود. ممکن است که  پرسش‌، همزمان با طرح برخی از جزئیات درس باشد. اخذ تحقیق و ارائه سمینار نیز جزو روشهای تدریس این درس است.

وظایف دانشجو:

حضور مستمر سر کلاس، تعامل با درس با طرح پرسش‌های مناسب و بیان مخزونات و تجربیات علمی خود، انجام تحقیق و ارائه سمینار.

شیوه آزمون و ارزیابی:

امتحان نهایی به صورت کتبی، فعالیت کلاسی، ارائه تحقیق

منابع درس: آنچه ذیلاً می‌آید بخشی از منابع مهم این درس است

1- معیارهای شناخت احادیث ساختگی از قاسم بستانی(منبع اصلی)

2- مبانی و روشهای نقد حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه از داود معماری

3-  الموضوعات ابن الجوزی

 3- اللئالی المصنوعه سیوطی

4- الاخبار الدخیله محمد تقی شوشتری

5- الاضواء علی السنه المحمدیه محمود أبوریه

6- الغدیر از عبدالحسین أمینی جلد پنجم مبحث الوضع و الوضاعون(به طور مستقل نیز تحت عنوان الوضاعون و احادیثهم چاپ شده است)

8- جلد نخست «استقصاء الافهام» از میر حامد حسن کنتوری هندی صاحب عبقات.

9-  الدرر(الدرّ) المُلتَقَط فی تبیین الغلط، از شیخ فاضل حسن بن محمد صَغانی

10- المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، از محمد بن ابی بکر بن قیم الجوزیه(ابن قیم الجوزیه)

11- تنزیه الشریعۀ المرفوعۀ عن الاخبار الشنیعۀ الموضوعۀ، از ابو الحسن علی بن محمد(ابن عراق) کنانی

12- تذکرۀ الموضوعات، از جمال الدین محمد طاهر هندی فتنی

13- کشف الخفاء و مزیل الألباس عما اشتهر من الاحادیث علی ألسنه الناس، از اسماعیل بن محمد عجلونی

14- الموضوعات فی الآثار و الأخبار، از هاشم معروف حسنی

15- الوضع فی الحدیث از عمر فلاته

16- نقد الحدیث فی علمی الروایه و الدرایه از حسین الحاج حسن

17- تقدم تجویزی نقد سند یا متن از قاسم بستانی، مقاله

18-  نرم افزارهای مکتبه اهل البیت، الشامله، داریه النور،  نرم افزار رجال شیعه، نرم افزار کشف الرجال

هفتة یکم

(23/6/98 تا 29/6/98)

1-  معارفه

2-  معرفی درس و اهمیت و منابع آن. 

3- بیان روش تدریس و تعیین موضوعات تحقیق

هفتة دوم

(30/6/98 تا 5/7/98)

1-  مفهوم شناسی حدیث موضوع از حیث لغت و اصطلاح

2- حکم فقهی جعل حدیث

3- تعمد و عدم تعمد در جعل حدیث

هفتة سوم

(6/7/98 تا 12/7/98)

تاریخ آغاز جعل حدیث و آغازگران آن

1- دوران پیامبر(ص)

2- دوران صحابه

3- گروه های سیاسی، کلامی و فقهی

هفتة چهارم

(13/7/98 تا 19/7/98)

دنباله بحث جلسه پیش

هفتة پنجم

(20/76/98 تا 26/7/98)

جریان شناسی و بررسی دلایل قائلین به جعل حدیث و نقد آنها

هفتة ششم

(27/7/98 تا 3/8/98)

دنباله بحث جلسه پیش

هفتة هفتم

(4/8/98 تا 10/6/98)

منابع مورد استفاده در جعل حدیث و روشهای جعل

هفتة هشتم

(11/8/98 تا 17/8/98)

مآخذشناسی احادیث موضوع، پیشینه نگارش در موضوعات و تحولات و روشهای تألیف

هفتة نهم

(18/8/98 تا 24/8/98)

آسیب شناسی میراث حدیث و شناخت زمینه‌ها و علل آسیب میراث حدیثی به طور کلی و حدیث موضوع به طور خاص، مانند:

1- عدم نگارش گسترده و دقیق حدیث

2- عدم نقل دقیق حدیث

3- تقدیس صحابه

4- ساختار نظام حاکم

5- تقرب جویی

6- ظهور فرقه های سیاسی و کلامی و فقهی و ..

7- تفاخر و تعصب قبیله‌ای و سرزمینی

8- نقل شفاهی

9-  محیط زندگی و فرهنگ حاکم 

....

این درس از گستردگی خاصی برخوردار است

هفتة دهم

(25/8/98 تا 1/9/98)

دنباله بحث درس پیش

هفتة یازدهم

(2/9/98 تا 8/9/98)

دنباله مباحث درس پیش

هفتة دوازدهم

(9/9/98 تا 15/9/98)

معیارهای تشخیص و تمییز احادیث موضوع/قرائن وضع حدیث

1- اقرار راوی بر وضع

2- وجود سخنانی در حدیث که به منزله اعتراف به وضع است.

3- انگیزه های نفسانی و شخصی فرد برای وضع

4- شهرت راوی به دروغگویی و جعل

5- اهل بدعت بودن راوی

6- راوی اهل فسق باشد

7- راوی بسیار اشتباه بکند

8- راوی غرائب و مناکیر بسیار روایت بکند

9- راوی اهل تلقین باشد

10-  مخالفت با قرآن

11- مخالفت با سنت قطعی

12-  مخالفت با عقل و علم و تجربه

13- وجود سخنان و ادعاها و احکام مبالغه آمیز، همچون سخنان قصاصان و واعظان و زاهدان

 14- شباهت حدیث به سخنان فیلسوفان و حکمیان و طبیبان و ...

.....

این بحث، از گستردگی خاصی برخوردار است.

هفتة سیزدهم

(16/9/98 تا 22/9/98)

دنباله بحث جلسه پیش

هفتة چهاردهم

(23/9/98 تا 29/9/98)

دنباله بحث جلسه پیش

هفتة پانزدهم

(30/9/98 تا 6/10/98)

دنباله بحث جلسه پیش

هفتة شانزدهم

(7/10/98 تا 13/10/98)

جمع بندی مباحث درس و ارائه و بررسی تحقیقات دانشجویان.