آدرس ایمیل: gbostanee@yahoo.com

مرتبة علمی: دانشیار

نام و نام خانوادگی استاد:  قاسم بستانی

نیمسال تحصیلی:

گروه: علوم قرآن و حدیث

دانشکده: الهیات و معارف اسلامی

تعداد واحد: 2

نام درس: نقد قرائات

 دورة تحصیلی: دکتری

جایگاه درس در برنامة درسی دوره:

درس نقد قرائات که به بررسی و نقد علل و اسباب و تاریخ ظهور قرائات مختلف قرآنی می‌پردازد،  از جمله دروس تاریخ قرآن بوده که به جهت جایگاه آن در تاریخ نقل و روایت لفظی قرآن و در نتیجه ظهور برخی از اختلافهای تفسیری  و فقهی و کلامی و نیز شبهه تحریف قرآن و نیز از حیث وضعیت و موقعیت توصیفی قرآن که به چه نحوی منتقل شده، از مباحث مهم تاریخ قرآن شناخته می‌شود. این درس، کمک بسزایی به فهم حقیقت اختلاف قرائات قرآن نموده و عدم تحریف قرآن با وجود اختلاف قرائات را ثابت میکند.

هدف کلی:

آشنایی با تاریخ و نحوه نقل لفظی قرآن و اسباب اختلاف و نقد و بررسی آراء قدما و متأخرین در این باره.

اهداف یادگیری:

1- آشنایی با قرائات و تفاوت آن با قرآن

2- آشنایی بر تاریخ قرائت قرآن

3- آشنایی بر انواع قرائات معتبر و غیر معتبر(صحیح و شاذ)

4- آشنایی بر تلاش مسلمانان در حفظ قرآن از طریق نقل قرائات قرآنی و حفظ قرآن بنابر وجوه معتبر قرائت

5-  آشنایی بر ملاکهای اختیار قرائات قرآنی و نقد و بررسی این ملاکها

6- آشنایی بر اسباب ظهور اختلاف قرائات و توقیفی و اجتهادی بودن آنها و نظرات قدما و متأخرین و نیز مستشرقین در خصوص آنها.

7- اثبات اعتبار و حقانیت قرآن و عدم تحریف آن برغم اختلاف قرائات.

8- آشنایی بر فوائد اختلاف قرائات

رفتار ورودی:

این درس مستقل بوده اما از جمله موضوعات تاریخ قرآن و علوم قرآنی و تفسیر است. لذا آشنایی مقدماتی به تاریخ قرآن به خصوص، از مقدمات لازم این درس است. آشنایی با  قرائت قرآن و خواندن قرآن به اختلاف نیز کمک شایانی به فهم بهتر این درس می‌کند.

مواد و امکانات آموزشی:

برای این درس از امکانات کلاس درس منابع ارائه شده مانند جزوه و کتاب و نیز پروژکتور و کامپیوتر برای استفاده یا تدریس نرم افزارهای مربوط یا تدریس یا ارائه درس یا سمینار استفاده می شود.

روش تدریس:

تدریس این درس، به روش سخنرانی و کنفرانسی بوده و در پایان درس، درصورت وجود پرسش، پاسخ داده می‌شود. ممکن است که  پرسش‌، همزمان با طرح برخی از جزئیات درس باشد. اخذ تحقیق و ارائه سمینار نیز جزو روشهای تدریس این درس است.

وظایف دانشجو:

حضور مستمر سر کلاس، تعامل با درس با طرح پرسش‌های مناسب و بیان مخزونات و تجربیات علمی خود، انجام تحقیق و ارائه سمینار.

شیوه آزمون و ارزیابی:

امتحان نهایی به صورت کتبی، فعالیت کلاسی، ارائه تحقیق

منابع درس:

1- عموم کتب علوم قرآن مانند البرهان زرکشی، الاتقان سیوطی، التمهید معرفت، مناهل العرفان زرقانی، البیان خوئی، .....

3- عموم تفاسیر جامع مانند تفسیر جامع البیان طبری، التبیان طوسی، مجمع البیان طبرسی، الکشاف زمخشری و ...

3- عموم کتب تاریخ قرآن، مانند تاریخ قرآن نولدکه، تاریخ قرآن حجتی، تاریخ قرآن رامیار، ....

4- عموم کتب قرائات، مانند السبعه ابن مجاهد، الکامل فی القراءات العشر و الأربعین الزائده علیها هذلی، المبسوط فی القراءات العشر ابن مهران، الکشف التیسیر فی القراءات السبع دانی، منظومه الشاطبیه(حرز الامانی و وجه التهانی)، النشر فی القراءات العشر ابن الجزری، المحتسب ابن جنی، اتحاف فضلاء البشر فی القراءات الاربعه العشر بناء، ....

5- عموم کتب رسم الخط مانند المحکم فی النقط المصاحف دانی، رسم المصاحف ابن ابی داود سجستانی، المقنع فی رسم مصاحف الامصار دانی، ....

6- عموم کتب حجت و معانی قرائات، مانند الحجه فی القراءات السبع ابن خالویه، الابانه فی معانی القراءات مکی، حجه القراءات أبوزرعه، معانی القراءات ازهری، ....

7- عموم کتب اعراب قرآن، مانند مشکل اعراب القرآن مکی، املاء ما من به الرحمن عکبری، اعراب القرآن اصفهانی، المجید فی اعراب القرآن سفاقُسی، معانی القرآن و اعرابه زجاج، البیان فی اعراب القرآن ابن انباری ...

8- القراءات القرآنیه تایخ و تعریف، عبدالهادی فضلی(که توسط دکتر حجتی ترجمه شده‌ است)(که معمولاً جزو منابع اصلی شمرده می‌شود).

9- القراءات فی نظر المستشرقین و الملحدین عبدالفتاح قاضی

10- الاحرف السبعه و منزله القراءات منها حسن ضیاء الدین عتر

11- القراءات القرآنیه و اثرها فی الدراسات النحویه عبدالعال سالم مکرم

12- لهجه های عربی در قرائتهای قرآنی بستانی

13- جزوه استاد(از منابع اصلی تدریس)

....

کتاب و مقالات در این باره بسیارند و مقالات از جمله دکتر بستانی مدرس درس:

اسباب و زمان گسترش روایت حفص، علم توجیه قرائتهای قرآنی، بررسی اختلاف طرق در روایت حفص، نقد و بررسی اخبار وارده در باره رسم الخط قرآن، لحن (خطا) در قرائت قرآن و گونه شناسی علل و اسباب آن، تبارشناسی حدیث ترتیل، لهجه های عربی در قرائتهای قرآنی، بررسی و تحلیل سندی روایت قرآنی حفص از عاصم..

متذکر می‌شود که منابع بسیار در این خصوص وجود دارد

هفتة یکم

1-  معارفه

2-  معرفی درس و اهمیت و منابع آن. 

3- بیان روش تدریس و تعیین موضوعات تحقیق

هفتة دوم

*  مراحل تطور قرائت و علم قرائات(15 مرحله به ترتیب فضلی)، همراه با نقد و بررسی آنها:

این مراحل شامل: تعلیم جبرئیل به پیامبر(ص)، تعلیم پیامبر(ص) به مردم، تعلیم صحابه به مردم، پیدایش قرّاء، پیدایش حفّاظ، پیدایش وجوه قرائت نزد صحابه، توحید مصاحف و قرائات، اختیار  قرائات، تدوین قرائات، ظهور ابن مجاهد و روش اختیار او، ...

هفتة سوم

* ادامه بحث جلسه قبل

هفتة چهارم

* دنباله جلسه قبل

هفتة پنجم

* معیارها و مقیاس گزینش قرائات و تمییز قرائات صحیح از غیر آن(معیار16 فضلی)، نقد و بررسی(معیارهای ابن مجاهد، ابن مقسم، شنبوذی، مکی، ابن الجزری)

هفتة ششم

* ادامه جلسه قبل

هفتة هفتم

* تعریف قرآن و قرائات و وجوه افتراق و اختلاف این دو و انواع قرائات

هفتة هشتم

* تواتر قرآن و قرائات

هفتة نهم

* اسباب اختلاف قرائات

* اسباب توقیفی بودن قرائات: نزول قرآن بر هفت وجه، تغییر قرآن در عرضه های مختلف، جواز به اختلاف خواندن قرآن توسط پیامبر، همراه با نقد و بررسی

هفتة دهم

* دنباله بحث قبلی

هفتة یازدهم

* اسباب اجتهادی: تأثیر لهجه های در قرائت قرآن، نقد و بررسی

هفتة دوازدهم

* اسباب اجتهادی: غلطهای رسم الخطی، نقد و بررسی

هفتة سیزدهم

* اسباب اجتهادی: نقص رسم الخط و قرائت بنابر اجتهاد از روی آن

هفتة چهاردهم

* اسباب اجتهادی: بی سوادی نویسندگان مصاحف اولیه

* اسباب اجتهادی: سهو در ضبط و قرائت قرآن توسط صحابه یا تابعین

هفتة پانزدهم

* اسباب اجتهادی: استفاده از کلمات مترادف

هفتة شانزدهم

* اسباب اجتهادی: تأثیر آراء نحوی، استفاده از وجوه مختلف زبان عربی برای رساندن مقصود، ظهور آراء کلامی، فقهی، سیاسی، تاریخی

* جمع بندی مباحث و بررسی تحقیقات دانشجویان